Vraag en antwoord: positieflijst

1. Een negatieflijst is of wordt snel ingewikkeld en onduidelijk. Er zijn naar schatting 5.488 zoogdiersoorten, dus het is veel effectiever om een kortere lijst met toegestane soorten te hebben dan een enorme lijst met verboden soorten.
2. Negatieflijsten richten zich meestal op één bepaald risico (bijv. invasiviteit of mate van uitsterven). Dat betekent dat er meerdere negatieflijsten kunnen zijn wat verwarrend is voor eigenaren, het publiek en controleurs / handhavers.
3. Een negatieflijst is een reactief instrument dat voortdurend moet worden bijgewerkt in een traag en kostbaar bureaucratisch proces. Bijvoorbeeld als nieuwe (of hybride) diersoorten gesignaleerd worden als huisdier, als een diersoort een bedreigde status krijgt of wanneer zich iets voordoet met een soort wat de gezondheid van mens en dier bedreigt.
4. Een lange negatieflijst vereist dat handhavers niet alleen honderden specifieke diersoorten (inclusief mogelijke kruisingen) kunnen identificeren, maar ook hun welzijn moeten kunnen beoordelen.

AAP vindt de conservatie van diersoorten buiten hun eigen leefomgeving (ex situ) erg belangrijk. Maar we vinden dit ook een verantwoordelijkheid van gespecialiseerde dierentuinen en reservaten over de hele wereld en niet van individuele fokkers en houders. Het privé houden van wilde, niet-gedomesticeerde soorten maakt de dieren en hun nakomelingen ongeschikt om uitgezet te worden in het wild. Wetenschappelijke onderzoek wijst uit dat het bezit van exotische huisdieren ook niet bijdraagt aan het behoud van soorten. Integendeel, het is een bedreiging, zowel in hun natuurlijke omgeving als daarbuiten.

De levensverwachting van dieren in gevangenschap kan voor sommige soorten inderdaad langer zijn. Maar het tegenovergestelde is ook waar. Het houden van exotische soorten kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen en vroegtijdige sterfte. Een Brits onderzoek toonde bijvoorbeeld aan dat reptielen die 8 tot wel 120 jaar worden in het wild (afhankelijk van de soort) in huis binnen een jaar sterven. En lang leven staat niet gelijk aan goed leven. Een gebrek aan natuurlijke vijanden wil niet zeggen dat dierenwelzijn in orde is.

De gemiddelde levensduur van een diersoort kan ook korter zijn als je kijkt naar het sterftecijfer tijdens transport en verkoop. Dit artikel laat een sterftecijfer van 72% zien voor amfibieën, reptielen en zoogdieren na slechts zes weken in de handel. Ook als een gehouden dier de eigenaar overleeft, of als de eigenaar niet meer in staat is om voor het dier te zorgen, kan het dier de nodige zorg worden onthouden.

Wetenschappers hebben berekend dat 60-75% van de bekende infectieziekten zoönosen (overdraagbaar van dier op mens) zijn en dat de meesten afkomstig zijn van wilde dieren. De bekendste zoönosen kunnen worden overgedragen door zoogdieren, met name primaten, vleermuizen en knaagdieren. Veel van deze diersoorten worden in de meeste EU-landen legaal als huisdier gehouden. Eerder onderzoek heeft 70 verschillende zoönotische ziekten gevonden die gerelateerd zijn aan exotische huisdieren in de EU. De risico’s zijn groter bij niet-gedomesticeerde, exotische huisdieren dan bij gedomesticeerde huisdieren. Lees meer in ons rapport ‘Zoonotic threats: Under their skin’.

Uit eigen onderzoek bleek dat exotische dieren die tussen 2015 en 2019 bij AAP werden opgevangen vatbaar waren voor meer dan 120 verschillende virussen, bacteriën en parasieten. Stuk voor stuk gevaarlijk en mogelijk dodelijk voor de mens. 1 op de 7 exotische huisdieren die in de afgelopen 5 jaar door AAP zijn gered, had ten minste één zoönose. De meeste ziekteverwekkers die deze zoönosen veroorzaken, kunnen ook op andere dieren worden overgedragen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij hondsdolheid, tuberculose, leptospirose, maar ook bij Q-koorts en brucellose.

Behalve bekende zoönosen is er een gebrek aan onderzoek naar en kennis van zoönosen bij wilde dieren. Er wordt aangenomen dat er naar schatting nog 1,7 miljoen onontdekte virussen voorkomen onder zoogdieren en vogels. Hiervan zouden 631.000 – 827.000 mensen kunnen infecteren (IPBES Pandemics Workshop Report). Een nog groter probleem is dat exotische dieren potentieel gevaarlijke ziektes kunnen dragen zonder dat dit zichtbaar is. Dit is een overlevingsmechanisme voor wilde dieren, maar kan eigenaren laten denken dat het dier gezond is.

Dit klinkt misschien als een goed alternatief, maar dat is het niet. Ten eerste hebben veel landen die met dergelijke eisen werken nog steeds ernstige problemen vanwege exotische dieren in privébezit. Het aantal ongeschikte huisdieren dat werd gehouden nam niet per definitie af na het invoeren van verzorgingeisen. Voor veel soorten, met name voor niet-gedomesticeerde wilde dieren die niet gewend zijn om in de buurt van mensen te leven, zal het privé houden onvermijdelijk hun welzijn aantasten.

Ten tweede: de vereisten voor het houden van dieren moeten worden gecontroleerd en veel landen hebben onvoldoende middelen en handhavingscapaciteit voor dierenwelzijn. Ook is er geen politieke bereidheid om dit te verhogen. Burgers kunnen niet helpen met toezicht zonder diepgaande kennis van soortspecifieke eisen. Bovendien zullen de vereisten niet voorkomen dat ziekten van dier naar mens overspringen of andersom.

Ten derde blijven de risico’s voor de biodiversiteit bestaan wanneer soorten uit het wild worden gehaald en/of wanneer dieren worden vrijgelaten of ontsnappen in lokale ecosystemen.

Het houden van gedomesticeerde huisdieren zoals katten, honden en konijnen is inderdaad ook niet zonder risico. Of deze risico’s zo zwaar wegen dat de soort niet door iedereen gehouden kan worden, is uiteindelijk aan de overheid. Toch ligt het voor de hand dat de risico’s bij gedomesticeerde dieren minder groot zijn dan bij exotische, niet-gedomesticeerde soorten. De hond zou op basis van wetenschappelijke literatuur als een laag risico dier kunnen worden gezien. Landen kunnen dan aanvullende maatregelen nemen om risico’s van bijvoorbeeld bijtincidenten te voorkomen. Hetzelfde geldt voor de huiskat. De gedomesticeerde kat wordt beschouwd als een ondersoort van de wilde kat. We adviseren autoriteiten om soorten te beoordelen op taxonomieniveau van ondersoorten, dus de huiskat wordt dan apart beoordeeld.

Er is geen enkel bewijs dat dit zou gebeuren. De ervaringen in België, waar in 2001 een positieflijst werd ingevoerd, tonen dat de invoering niet heeft geleid tot een groei van de illegale handel. Na analyse van handelssites, rapporten van inbeslagnames en opvangcentra onthulde het Eurogroup for Animals-rapport ‘Implementation of the Positive List for mammal pets in Belgium – A success story‘ dat er tussen 2009 en 2014 in België slechts 22 illegaal gehouden dieren inbeslaggenomen waren (van in totaal 92 dieren). De positieflijst leidde dus niet tot meer illegale activiteiten. De ervaringen in België geven ook aan dat de handhaving tegen illegale activiteiten juist eenvoudiger is geworden. Burgers weten nu welke soorten zijn toegestaan kunnen makkelijker het houden van verboden soorten aan de autoriteiten melden.

In België, waar de positieflijst het langst bestaat, ging dat niet zo. Zo werden er tussen 2006 en 2020 slechts 30 aanvragen ingediend bij de Vlaamse overheid voor diersoorten die niet op de positieflijst staan. Het merendeel van die verzoeken kreeg een negatieve beoordeling.